ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΣΤΟ...ΝΤΙΒΑΝΙ

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.) ο όρος "υγεία" δεν περιγράφει απλά την απουσία μιας ασθένειας, αλλά αναφέρεται σε μια κατάσταση "καλής" σωματικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ευεξίας. Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται σήμερα ως βιο-ψυχο-κοινωνική οντότητα και κάθε προσέγγιση που τον αφορά οφείλει να λαμβάνει υπ' όψιν και τις τρεις αυτές αλληλοσχετιζόμενες συνιστώσες δηλαδή τη βιολογική, την ψυχολογική και την κοινωνική.

Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι κατά τη διάρκεια της ζωής μας έχουμε τη δυνατότητα με τη στάση μας άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα να βελτιώνουμε ή να επιβαρύνουμε κάποιον από τους τρεις ή και τους τρεις παραπάνω παράγοντες. Το θέμα της πρόληψης της ψυχικής και σωματικής υγείας αφορά ευρύτερα την κοινωνία μας και κατά συνέπεια την οικογένεια ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής πραγματικότητας.

Η οικογένεια δεν είναι η μόνη κοινωνική ομάδα στη ζωή των παιδιών, αλλά είναι η πιο σημαντική γι' αυτά. Είναι αυτή που πρωτίστως τα «εκπαιδεύει» να έχουν μια γενικά θετική στάση για τη ζωή, να έχουν κριτική σκέψη, να εκφράζουν τις απόψεις και τα συναισθήματά τους. Μέσα σε αυτή μαθαίνουν αξίες ζωής, να επιβάλλονται στις παρορμήσεις τους, να αναλαμβάνουν ευθύνες, να κάνουν σωστές επιλογές, να σέβονται το περιβάλλον, τους άλλους αλλά και τον εαυτό τους, να συνεργάζονται, να δημιουργούν και να διατηρούν καλές σχέσεις. Εκπαιδεύονται κυρίως μέσα από την μίμηση των γονέων τους και υιοθετούν ένα υγιεινό τρόπο ζωής, να είναι και να αισθάνονται ασφαλείς, να καλλιεργούν την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση τους.

Η οικογένεια σήμερα, έχει ανάγκη να αποκτά νέες δεξιότητες έτσι ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στα νέα δεδομένα και τις προ-σ-κλήσεις των καιρών μας, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες του κάθε ατόμου που περιλαμβάνει. Ο ρόλος του γονιού έχει επίσης μια εξελικτική πορεία, χρειάζεται υπευθυνότητα, έχει απαιτήσεις και προσωπικούς περιορισμούς, είναι μια αξιοζήλευτη δουλειά που «παντρεύει» τη γνώση με το ένστικτο, την ευαισθησία με την αντοχή, την κατανόηση με τη σύγκρουση, τα όρια με την ευελιξία, το χιούμορ με τις απαιτήσεις, τις προσωπικές ανάγκες του γονιού με τις ανάγκες των παιδιών.

Η οικογένεια μπορεί και οφείλει να βοηθήσει στην πρόληψη μιας καλής υγείας. Η πρόληψη ξεκινάει πρώτα από τους ίδιους τους γονείς. Αφορά το κατά πόσο ο κάθε γονιός φροντίζει τον εαυτό του, τις δικές του ανάγκες και σχέσεις, την προσωπική του εξέλιξη. Ο γονιός είναι πρότυπο και έμπνευση ζωής για το παιδί.

Η ικανοποίηση που αντλούν οι γονείς από τη ζωή τους, από τις σχέσεις τους, τη δουλειά τους, δίνει δύναμη να μεγαλώσουν παιδιά αυτόνομα, με θέληση να διεκδικήσουν τη ζωή. Το να είναι κάποιος γονιός, λέγεται ότι είναι τέχνη. Είναι ένας ρόλος που απαιτεί συναίσθημα, γνώση, ενέργεια, χιούμορ, υπομονή, επιμονή, κατανόηση, θετική διάθεση. Ο γονιός έχει να συν-διαμορφώσει ένα κλίμα στην οικογένεια, μέσα στο οποίο το παιδί θα μάθει να αγαπάει, να σέβεται, να συνεργάζεται, να κρίνει, να κερδίζει και να χάνει, να επιλέγει, να ψάχνει, να εκφράζει τα συναισθήματά του όποια και αν είναι αυτά, να επικοινωνεί ουσιαστικά.

Τα χαρακτηριστικά αυτά μέσα στην οικογένεια, είναι δυνατόν να βάλουν τις προϋποθέσεις για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού και παράλληλα να λειτουργήσουν προστατευτικά. Η θετική, ζεστή σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών, η οποία προσφέρει αίσθηση ασφάλειας ακόμα και όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα μέσα στην οικογένεια είναι επίσης πολύ σημαντικός παράγοντας.

Η ανοιχτή και άμεση επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, μεταξύ συντρόφων αλλά και μεταξύ γονέων και παιδιών, προσφέρει θετικά οφέλη όπως, το μοίρασμα προσωπικών επιτυχιών αλλά και προβληματισμών, δίνει τη δυνατότητα για άμεση και έγκαιρη υποστήριξη μεταξύ των μελών σε δύσκολες καταστάσεις, και γενικά φέρνει τα μέλη της οικογένειας πιο κοντά.

Η δημιουργία και διατήρηση υγιών κοινωνικών σχέσεων (συγγενείς, φίλους, ευρύτερη κοινότητα κλπ.), δημιουργεί στα παιδιά την αίσθηση του «ανήκειν» σε ένα ευρύτερο περιβάλλον. Εκπαιδεύει τα παιδιά στο ότι οι άνθρωποι υπάρχουν και διαμορφώνονται μέσα από τις σχέσεις και όχι αποκομμένοι, επίσης μαθαίνουν να συνυπάρχουν εποικοδομητικά με τους άλλους ανθρώπους, κτίζοντας σταδιακά μια υγιή προσωπικότητα.

Η φροντίδα των γονιών για την ψυχική και σωματική τους υγεία λειτουργεί ως ένας ισχυρός θετικός παράγοντας για την υιοθέτηση μιας ανάλογης θετικής στάσης από την πλευρά των παιδιών. Το να έχουμε άμεση και ανοιχτή επικοινωνία με τους συντρόφους και τα παιδιά μας, να προσέχουμε τη διατροφή μας και την σωματική μας άσκηση, να έχουμε προσωπικό χρόνο και να παίρνουμε χαρά από τις δραστηριότητές μας.

Η ανάληψη μικρών ευθυνών και η οριοθέτηση δημιουργεί σταδιακά στα παιδιά την αίσθηση ότι μπορούν να σταθούν στα πόδια τους και ότι είναι χρήσιμα. Οι σταθεροί και συνεπείς κανόνες είναι σημαντικοί και δίνουν πλαίσιο στη ζωή. Για τα παιδιά οι σαφής κανόνες θέτουν ασφαλή όρια και τα βοηθούν στη συμβίωση με τους άλλους. Στην πραγματικότητα τα ίδια τα παιδιά, παρότι συχνά αντιδρούν, χρειάζονται τους κανόνες και τα όρια γιατί τους δίνουν την αίσθηση της ασφάλειας και της ανακούφισης. Απώτερος στόχος βέβαια όλων αυτών είναι τα παιδιά να αποκτήσουν την ικανότητα της ευθύνης του εαυτού τους καθώς και της δικής τους εσωτερικής πειθαρχίας.

Η επαφή των γονέων με το εκπαιδευτικό περιβάλλον (σχολείο, φροντιστήριο, άλλη δραστηριότητα) το θετικό ενδιαφέρον και νοιάξιμο τους, είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Τα παιδιά, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς είναι ένα αλληλοσχετιζόμενο σύστημα το οποίο είναι σε διαρκή αλληλεπίδραση και το κάθε μέρος επηρεάζει και επηρεάζεται από το άλλο.

Τα χρόνια που το παιδί μεγαλώνει μέσα στην οικογένεια είναι καθοριστικά για την εξέλιξη και διαμόρφωσή του. Η οικογένεια αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από ένα σύνολο ατόμων που μοιράζονται ένα συγκεκριμένο φυσικό και ψυχολογικό χώρο. Η οικογένεια είναι ένα φυσικό κοινωνικό σύστημα με δικά του χαρακτηριστικά και ιδιότητες, το οποίο έχει αναπτύξει ένα σύνολο κανόνων, έχει αναθέσει ρόλους στα μέλη του, διαθέτει μια οργανωμένη δομή εξουσίας και έχει αναπτύξει πολύπλοκους φανερούς και μη φανερούς τρόπους επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων που επιτρέπουν διάφορα καθήκοντα να εκτελούνται με αποτελεσματικό τρόπο.

Μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους με ισχυρές, ανθεκτικές, αμοιβαίες συναισθηματικές προσκολλήσεις και πίστη που μπορεί να παρουσιάζουν διακύμανση όσον αφορά στην έντασή τους μέσα στο χρόνο, αλλά που ωστόσο διατηρούνται για ολόκληρη τη ζωή της οικογένειας. 

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΣΤΟ...ΝΤΙΒΑΝΙ

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Καμιά φορά συμβαίνει να εισχωρήσει σ' ένα στρείδι ένας κόκκος άμμου ή ένα ξένο σώμα. Εάν το στρείδι δε μπορεί να το αποβάλλει, τότε το ξένο αυτό σώμα διαταράσσει την ισορροπία του. Γύρω από αυτό δημιουργείται ένα είδος μόλυνσης, σκλήρυνσης ή σήψης. Αυτή η διαταραχή μπορεί να κάνει όλο το βιολογικό σύστημα του στρειδιού να νοσήσει. Για να αμυνθεί, το στρείδι «χτίζει» αλλεπάλληλα στρώματα πέρλας γύρω από τον κόκκο της άμμου. Έτσι δημιουργείται σιγά σιγά το μαργαριτάρι. Ο κόκκος απομονώνεται από το περιβάλλον του και δε μπορεί να βλάψει πια το στρείδι. Το μαργαριτάρι εξασφαλίζει στο στρείδι την επιβίωση. Ίσως γι αυτό παρομοιάζουν το μαργαριτάρι με δάκρυ, επειδή κατά κάποιο τρόπο εμπεριέχει τον πόνο.

Στον άνθρωπο μια τραυματική εμπειρία μπορεί να προκληθεί από μια σοβαρή αρρώστια, κάποιου είδους κακοποίηση, κάποιο έντονο φυσικό φαινόμενο όπως ένας σεισμός, μια επίθεση, η παραμέληση, μια μαρτυρία στην βία, κάποιο ατύχημα. Επιπλέον σε έναν ενήλικα, ως τραυματική μπορεί να βιωθεί ακόμα και μια δύσκολη γέννα, ή η απώλεια εργασίας, αλλά και ένας ξαφνικός κακός θάνατος. Γενικά ένα περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει η αγάπη ή κυριαρχεί η απόρριψη είναι πιθανό, μακροπρόθεσμα, να λειτουργήσει τραυματικά. Αν οι προσπάθειές να ξεπεραστούν τα βιώματα αυτά δεν επαρκούν, τότε δημιουργούνται εσωτερικά «ρήγματα». Οι εμπειρίες εγγράφονται ανεξίτηλα στη μνήμη και προκαλούν «ψυχικά τραύματα». Ο κατάλογος των συμπτωμάτων είναι αρκετά μεγάλος ένα δείγμα του είναι:

• «Κατακλύζονται» από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία δυσκολεύονται όμως να μιλήσουν για αυτά.

• Παρουσιάζουν δυσκολία συγκέντρωσης και δυσκολία στον ύπνο, στον οποίο βλέπουν συχνά εφιάλτες.

• Έχουν εκρήξεις θυμού ή παρουσιάζουν κρίσεις πανικού κ φοβίες.

• Υποφέρουν από κατάθλιψη και σκέφτονται πως η ζωή τους είναι χωρίς νόημα.

• Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν στενές σχέσεις.

• Έχουν ψυχοσωματικές αντιδράσεις και συμπτώματα (πονοκεφάλους, ταχυκαρδίες κ.α.).

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι άνθρωποι και ιδιαίτερα τα παιδιά, χρειάζονται βοήθεια. Ένας λόγος είναι, να δουλευτούν συναισθήματα που είναι συντριπτικά ή που μπορεί να έχουν θαφτεί και να δημιουργήσουν έντονα προβλήματα. Όταν αυτή η κατάσταση επιμένει για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από ένα μήνα, διαγιγνώσκεται ως διαταραχή μετατραυματικού στρες. Η διαταραχή μετατραυματικού στρες είναι μια από τις πολλές παθήσεις που ανήκουν στη κατηγορία των αγχωδών διαταραχών και επηρεάζει περίπου 1 στα 10 άτομα. Αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα ψυχικής υγείας. Τα παιδιά όπως και οι ενήλικοι μπορεί να εμφανίσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες και να έχει τόσο σοβαρή εξέλιξη ώστε να δυσκολεύονται να ζήσουν φυσιολογικά

Η θεραπευτική διαδικασία για το παιδί διαφέρει από αυτή του ενήλικα. Μέσα στη θεραπεία το παιδί, ανατρέχει συμβολικά μέσα από το παιχνίδι στην τραυματική εμπειρία με στόχο να εκφράσει τα θαμμένα συναισθήματα του γύρω από το γεγονός, να τα επεξεργαστεί, να τα ξεπεράσει και να αναπτύξει μια αίσθηση ελέγχου. Μέσα από βιωματικές δραστηριότητες παίρνουμε τον ρόλο του παιδιού για να καταλάβουμε πως μπορεί να επηρεάζει ένα τραυματικό γεγονός το παιδί και πως μπορεί να επέλθει η θεραπεία. Χρησιμοποιούμε διάφορα υλικά και παιχνίδια για να μπούμε στο συμβολικό παιχνίδι.

Όπως το στρείδι λοιπόν αντιδρά και ο ανθρώπινος οργανισμός μετά από μια τραυματική εμπειρία, κατά την οποία νιώθει ανήμπορος και αβοήθητος. Οι αναμνήσεις, οι εικόνες και οι αισθήσεις τις οποίες δε μπορεί να επεξεργαστεί απομονώνονται σωματικά και ψυχικά. Κάποιες φορές δεν θυμούνται καν τι έγινε. Όταν όμως υπάρξει η κατάλληλη αφορμή ή σε μια κρίσιμη περίοδο της ζωής, ο τρόμος και η απόγνωση έρχονται στην επιφάνεια. Συνέπεια μπορεί να είναι η εκδήλωση μιας μετατραυματικής διαταραχής, κατάθλιψης, φοβίας ή ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα αυτά, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, μπορεί να αποτελέσουν και να ερμηνευτούν ως μια ευκαιρία επούλωσης του ψυχικού τραύματος. Στην θεραπεία βιώνεται η πρώιμη τραυματική εμπειρία, με περισσότερη ασφάλεια, έτσι ώστε να ερμηνευθεί αποκτώντας νέο νόημα μέσα στις διαστάσεις της ενήλικης κατανόησης.