Η βία παράγει βία
ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΣΤΟ...ΝΤΙΒΑΝΙ
Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Πρόσφατες έρευνες στην χώρα μας, αποκαλύπτουν μια αυξανόμενη έξαρση της επιθετικότητας σε δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια σχολεία. Γονείς ανησυχούν και αναζητούν βοήθεια. Στο μυαλό πολλών υπάρχουν οι εικόνες από σύγχρονα μακελειά σε διάφορά σχολεία της Ευρώπης, με πιο πρόσφατο το γεγονός στην Γερμανία όπου πρώην μαθητής, με επίθεση αμόκ,
εκτέλεσε 10 μαθητές ηλικίας 10 ως 14 ετών, τρεις δασκάλες και έναν πεζό που συνάντησε στον δρόμο του. Σε ένα κοντινό εμπορικό κέντρο σκότωσε άλλους δύο. Από πού πηγάζει αυτή η έντονη μορφή βίας? Ποιες αιτίες οφείλονται για τέτοιες ακραίες μορφές επιθετικότητας;
Τα επιθετικά παιδιά κάνουν τους γονείς και τους δασκάλους τους να υποφέρουν. Οι γονείς των «θυμάτων» καλούνται να αντιμετωπίσουν τα δάκρυα και τις ανησυχίες των παιδιών τους όταν αυτά πηγαίνουν σχολείο ή βγαίνουν να παίξουν. Είναι πλέον γνωστό από έρευνες πως η επιθετικότητα δεν είναι ένστικτο εκ γενετής, αλλά μια επίκτητη συνήθεια ή διάθεση, είναι δηλαδή μια μαθημένη συμπεριφορά. Έτσι εξηγείται και η ποικιλομορφία της, δηλαδή ο άνθρωπος δεν είναι προγραμματισμένος να ανταποκρίνεται στο συναίσθημα αυτό με συγκεκριμένη συμπεριφορά και τρόπο.
Ήδη από την γέννηση του, ένα παιδί εμφανίζει ατομικές διαφορές στη διεκδικητικότητα και στην παθητικότητα, η οργή εμφανίζεται ακόμη και σε πολύ μικρά παιδιά. Όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, τα «φοβερά δίχρονα», τόσο μεγαλύτερες είναι οι απαιτήσεις του για άμεση ικανοποίηση των επιθυμιών του. Δεν είναι για αυτά εύκολα να «ζητούν ευγενικά» ή να «περιμένουν υπομονετικά». Είναι συνήθειες ή συμπεριφορές που οφείλουμε να τους μάθουμε με υπομονή και ευγένεια! Όχι όμως αργότερα με την αιτιολογία πως σε αυτή την ηλικία δεν καταλαβαίνουν, αλλά ακριβώς σ? αυτή την ηλικία! Είναι σημαντικά μαθήματα κοινωνικοποίησης των παιδιών αυτές οι διαδικασίες. Η επιμονή σε αυτή την ηλικία, στους ηθικούς κανόνες και στη σαφή διατήρηση των ορίων, βοηθά ώστε αυτά τα ξεσπάσματα θυμού και εξαναγκασμού να μειωθούν σταδιακά στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Περαιτέρω παρατηρείται σημαντική βελτίωση στην ικανότητα τους, να συγκρατούν και να ελέγχουν τον θυμό τους. Επιπλέον τα παιδιά θα είναι σε θέση να περιορίζουν τις συμπεριφορές εξαναγκασμού απέναντι στις δυσάρεστες για αυτούς υποδείξεις από τους γονείς τους. Σημαντικό επίσης είναι ο λόγος των γονιών να αποκτήσει ισχύ, έτσι ώστε το παιδί να γνωρίζει και να του εξηγείται για ποιον λόγο δεν θα γίνει αυτό που επιζήτα. Μέσο αυτών τα παιδιά εκπαιδεύονται στον αυτοέλεγχο που θα τους είναι απαραίτητος κυρίως στην εφηβεία.
Τα παιδιά που παρουσιάζουν επιθετική συμπεριφορά σε μεγαλύτερες ηλικίες, φαίνεται ότι έχουν καθηλωθεί σε ένα απαιτητικό (εγωκεντρικό) στάδιο ανάπτυξης τους, η συμπεριφορά δηλαδή που έδειχναν στην ηλικία των τριών ετών είχε υποσυνείδητα ενισχυθεί. Βάση αυτής της απόψεως είναι πολύ σημαντική η περίοδος ανάμεσα στο πρώτο και τρίτο περίπου έτος της ζωής ενός παιδιού, σημαντική και από το θέμα της πρόληψης μιας τέτοιας συμπεριφοράς. Αν οι γονείς δείξουν αδυναμία να αντιμετωπίσουν την πρώτη και φυσική συμπεριφορά εξαναγκασμού που δηλώνει το παιδί τους, αμελήσουν να του διδάξουν τις πρώτες κοινωνικές δεξιότητες, είναι πολύ πιθανόν να αντιμετωπίσουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές αργότερα.
Το μεγάλο μυστικό σε όλη αυτή την διαδικασία, η οποία ομολογουμένως απαιτεί «γερά νεύρα»και καθόλου βίαιη συμπεριφορά στην διαπαιδαγώγηση, αποκαλείται «ενίσχυση». Εάν η συνέπεια μιας συμπεριφοράς ανταμείβει το παιδί που την εκδηλώνει (δηλαδή το ευνοεί, το ενισχύει), τότε αυτή η συμπεριφορά είναι πιθανόν να ενισχυθεί, δηλαδή να αρχίσει να εμφανίζεται πιο συχνά! Επαινείται το παιδί σας συνεχώς όταν εμφανίζει καλή διαγωγή, εάν πχ. του χαμογελάσετε και πείτε: «Σταύρο, ήταν πολύ ευγενικό από σένα που άφησες τον Βαγγέλη να κάνει βόλτα με το ποδήλατο σου, είμαι πολύ ενθουσιασμένη και ευχαριστημένη μαζί σου, μπράβο!» τότε οι πιθανότητες να το ξαναδώσει δηλαδή να μάθει να μοιράζεται αυξάνονται σημαντικά.
Τέλος θα πρέπει να τονιστεί ότι η τιμωρία των επιθετικών συμπεριφορών του παιδιού είναι αναγκαία, αυτή όμως θα πρέπει να εφαρμόζεται στα πλαίσια μιας ζεστής σχέσης με τους γονείς και μετά από λογικές συζητήσεις και εξηγήσεις. Και ασφαλώς η τιμωρία δεν πρέπει να είναι βίαιη, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η σωματική τιμωρία, η «λεκτική κακοποίηση», οι άγριες απειλές αυξάνουν τις πιθανότητες το παιδί να μάθει ότι η βία μπορεί και να είναι ο σωστός τρόπος αντίδρασης. Σε τέτοιες απαράδεκτες συμπεριφορές το μήνυμα που οφείλουμε να θυμόμαστε είναι πως η βία παράγει βία!