Διαπροσωπικές σχέσεις και διαταραχές προσωπικότητας

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΣΤΟ...ΝΤΙΒΑΝΙ

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια

Η

σημερινή κοινωνία χαρακτηρίζεται ως ανταγωνιστική και μοναχική. Οι διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων σήμερα έχουν αναδειχθεί σε μείζον κοινωνικό ζήτημα γιατί εκφράζουν την διάθεση του Δυτικού τρόπου ζωής- με έντονους ρυθμούς, χωρίς τον διαθέσιμο χρόνο για ουσιώδεις κοινωνικές συναναστροφές. 

Απαιτείτε πολύ θάρρος και ειλικρίνεια, για να μπορέσει ο σύγχρονός άνθρωπος να αναπτύξει κοινωνικές επαφές/φιλίες και να διαχειριστεί με επιτυχία τις όποιες κοινωνικές δεξιότητες που διαθέτει. Καλό είναι να επισημάνουμε πως γενικά είναι μια δύσκολη υπόθεση δυο προσωπικότητες να έρθουν σε ουσιώδη επαφή μέσω της σωστής επικοινωνίας. Πολύ συχνά παρατηρείτε το φαινόμενο να αποφεύγονται επαφές, όταν κάποιος νιώθει πως μόνο δίνει ή πως δεν εισακούγεται. Εδώ είναι σημαντικό να αναρωτηθεί ο καθένας, κατά πόσο έχει σωστά ερμηνεύσει την πραγματικότητα ή μήπως η ερμηνεία του οφείλεται στην δική του προσωπικότητα και τα δεδομένα που επιλεκτικά εκείνος έλαβε υπόψη του.

Περισσότερο από ποτέ η ψυχοθεραπεία σήμερα ασχολείται με την εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων σε ανθρώπους που δυσκολεύονται να μπουν στο παιχνίδι των ανθρώπινων σχέσεων. Το άγχος που προκύπτει πολλές φορές, όταν το άτομο αναγνωρίζει την προσωπική του ανεπάρκεια να οριοθετήσει ένα ρόλο στις επαφές του είναι δυνατό να οδηγήσει σε συγκεκριμένου τύπου καταστάσεων, κυρίως στο φάσμα των διαταραχών προσωπικότητας.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι η τάση για εκδήλωση διαταραχών προσωπικότητας αρκετές φορές ενυπάρχει στο άτομο και εκδηλώνεται σε περιόδους έντονης ψυχοσωματικής πίεσης. Κάθε μια από αυτές τις διαταραχές προσδιορίζει και ένα συγκεκριμένο προφίλ προσωπικότητας που σαφέστατα σε περιόδους χωρίς ένταση εκδηλώνεται απλά σαν ένα δομημένο σύνολο χαρακτηριστικών γνωρισμάτων .

Επομένως θα μπορούσαν πολλοί άνθρωποι να κατηγοριοποιηθούν με αυτό το σύστημα ταξινόμησης χωρίς απαραίτητα να σημαίνει ότι θα οδηγηθούν στην ανάπτυξη συγκεκριμένης διαταραχής. Ας δούμε όμως κάποια στοιχεία και κάποιες ενδείξεις αυτών των προφίλ.

Κάποιοι λοιπόν παρουσιάζονται άκαμπτοι στις κοινωνικές τους σχέσεις και δυσκολεύονται να ανταποδώσουν κομπλιμέντα, όταν διεισδύουν σε παρέες και δεν νιώθουν ότι κάποιος συνολικά έλεγχος τους ανήκει, θυμώνουν συγκεκαλυμμένα και αγχώνονται. Διαλέγουν σταθερές παρέες οι οποίες μπορεί κα να διατηρηθούν πολλά χρόνια.

Άλλοι πάλι παρουσιάζονται στις κοινωνικές τους συναναστροφές με τάσεις προσκόλλησης στους άλλους γιατί νιώθουν πολύ ανήμποροι να επιτελέσουν μόνοι ακόμα και βασικές καθημερινές τους ανάγκες. Αν μείνουν μόνοι, νιώθουν ότι δεν έχει νόημα η ζωή τους. Προκειμένου να διατηρείσουν σχέσεις με ανθρώπους γύρω τους υπομένουν ακόμα και εξευτελιστικές καταστάσεις για τις οποίες μετανιώνουν αργότερα και κατηγορούν τον εαυτό τους. Σπάνια διαφωνούν με τους άλλους αφού κάθε διαφωνία οδηγεί τη σκέψη τους σε καταστροφολογικά σενάρια απομόνωσης.

Κάποιες προσωπικότητες πάλι δεν νιώθουν καλά με τον εαυτό τους αν δεν αποτελούν το επίκεντρο της προσοχής των άλλων. Διαδραματίζουν την συναισθηματική τους έκφραση και η ζωντάνια τους που αρχικά αποτελεί πόλο έλξης για τους άλλους, στη συνέχεια κουράζει και εκνευρίζει. Παρουσιάζονται σαγηνευτικοί και ερωτικοί. Προσέχουν ιδιαίτερα την εξωτερική τους εμφάνιση και είναι ευαίσθητοι στην κριτική των άλλων. Η συναισθηματική έκφραση τους είναι υπερβολική και σκοπό έχει «να κλέψουν την παράσταση» και όχι να εκφράσουν αυθεντικά τα συναισθήματα τους. Παίζουν διάφορους ρόλους στην σχέση τους (συνήθως το θύμα ) και χρησιμοποιούν το συναισθηματισμό τους ως μέσο χειραγώγησης των άλλων. Είναι τόσο συχνή η εναλλαγή των ρόλων που παίζουν που συχνά αντιμετωπίζουν πρόβλημα ταυτότητας ιδιαίτερα προς την επίγνωση αυθεντικών συναισθημάτων που θέλουν να εκφράσουν.

Άλλος ένας τύπος προσωπικότητας, χαρακτηρίζεται από την ανικανότητα να αγαπήσουν και να καταλάβουν τις ανάγκες των άλλων. Τα άτομα αυτά εμφανίζουν παντελή απώλεια τύψεων και ντροπής καθώς και συνείδησης. Η ηθική στις διαπροσωπικές τους σχέσεις είναι ανύπαρκτη. Έχουν πολλαπλούς ερωτικούς συντρόφους και εκμεταλλεύονται σεξουαλικά καταστάσεις. Οι ερωτικές τους σχέσεις δεν είναι ουσιαστικές και είναι δευτερεύουσας σημασίας σε υπαρξιακό επίπεδο. Συχνές είναι οι περιπτώσεις που επιδίδονται σε κακοποιήσεις σεξουαλικού, σωματικού και ψυχολογικού περιεχομένου, προκειμένου να αντισταθμίσουν παθολογικά την έντονη εσωτερική ανασφάλεια τους.

Ένας άλλος τύπος είναι αυτοί που παρουσιάζονται αποστασιοποιημένοι στις κοινωνικές τους σχέσεις και το εύρος έκφρασης συναισθημάτων τους είναι περιορισμένο. Η επιθυμία τους για κοινωνική επαφή είναι μικρή ίσως και ανύπαρκτη και οδηγεί σε μοναχικό τρόπο ζωής .Συνήθως δεν έχουν φίλους και παρουσιάζονται εγωιστηκά, απόμακροι και ψυχροί. Ακόμα και σε καταστάσεις που θυμώνούν δεν εκφράζουν το θυμό τους, με αποτέλεσμα να δείχνουν χωρίς συναίσθημα και αδιάφοροι ενώ δεν είναι. Η αίσθηση του χιούμορ είναι μηδαμινή και κατά την στενή διαπροσωπική σχέση αισθάνονται μπερδεμένοι, αγχωμένοι και φοβισμένοι. Πολλές φορές δημιουργούν στους γύρω τους συναισθήματα κενού γιατί εκείνοι παίρνουν τα συναισθήματα κενού που αυτοί μεταβιβάζουν .

Άλλοι πάλι παρουσιάζονται με έντονο το φόβο εγκατάλειψης από τους φίλους τους και συντρόφους και όταν γίνεται αυτό ή αντιλαμβάνονται ότι πρόκειται να γίνει, γίνονται εκδικητικοί, πανικοβάλλονται, θυμώνουν και οργίζονται. Στις διαπροσωπικές σχέσεις κινούνται μεταξύ δυο άκρων που χαρακτηρίζονται από έντονη υπερβολή. Εξιδανικεύουν εύκολα τους φίλους τους, ειδικά όταν δέχονται την φροντίδα τους και απογοητεύονται έντονα όταν δεν παίρνουν αυτό που θέλουν με αποτέλεσμα να γίνονται χλευαστικοί και είρωνικοί. Οι διαπροσωπικές σχέσεις τους είναι χαώδεις και εναλλασσόμενες αφού σπάνια υπάρχει μονιμότητα. Σε συναισθηματικό επίπεδο αντίθετα συναισθήματα εναλλάσσονται πολύ γρήγορα δημιουργώντας αντιφάσεις και καχυποψία στους γύρω για την αυθεντικότητα τους.

Ο συναισθηματικός χειρισμός των άλλων είναι καθημερινό φαινόμενο για αυτό και μετά από τέτοια καθημερινή εξάσκηση αποκτούν ιδιαίτερη ικανότητα να μπορούν να διεισδύουν στον εσωτερικό κόσμο των άλλων ανθρώπων. Από όλες τις περιπτώσεις στυλ προσωπικότητας αυτό είναι και το πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί γιατί σε επίπεδο χαρακτηριστικών διαθέτει λίγο από όλα τα άλλα στυλ .

Αν διαθέτετε κάποιο συγκεκριμένο προφίλ από αυτά καλό θα ήταν να αρχίσετε να αναρωτιέστε για τους τρόπους που τα παιδικά βιώματα ώθησαν την ανάπτυξη τους. Επίσης αν καταλήξετε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά σας, δυσχεραίνουν τη ζωή σας καθημερινά, σταθερά και επαναλαμβανόμενα σημαίνει ότι ενδεχομένως έχουν εξελιχθεί στην ανάλογη διαταραχή προσωπικότητας και χρειάζονται καθοδήγηση ειδικού. Επειδή στην περίπτωση των διαταραχών αναφερόμαστε ουσιαστικά σε χρόνια χαρακτηριστικά, η θεραπεία δεν μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμη. Η φαρμακοθεραπεία είναι δευτερεύουσα έναντι της ψυχοθεραπείας και αυτό γιατί δεν είναι ξεκάθαρος ακόμα ο ρόλος της νευροβιολογίας σε αυτές τις περιπτώσεις.