Ο ρόλος της οικογένειας στην ανάπτυξη του παιδιού (Β' μέρος)

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΣΤΟ...ΝΤΙΒΑΝΙ

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια

Υ

πάρχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην οικογένεια τα οποία είναι δυνατόν να βάλουν τις προϋποθέσεις για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού και παράλληλα να λειτουργήσουν προστατευτικά:

Η θετική, ζεστή σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών προσφέρει προστασία και αίσθηση ασφάλειας ακόμα και όταν υπάρχει κάποιο πρόβλημα μέσα στην οικογένεια. Προσδίδει ένα σημαντικό στοιχείο στην έννοια της προσωπικής ταυτότητας και τονίζει την ύπαρξη του "εμείς". Καλή σχέση δεν σημαίνει σχέση χωρίς συγκρούσεις, οι συγκρούσεις είναι μέρος της ζωής μας και είναι απαραίτητες για την εξέλιξή μας, όταν όμως χαρακτηρίζουν σε ένα μεγάλο συνεχές μια σχέση χρειάζεται να μας προβληματίσουν. Επίσης ο χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς στα παιδιά τους χρειάζεται να είναι όχι μόνο ποσοτικός αλλά πάνω απ' όλα ποιοτικός.

Η ανοιχτή και άμεση επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, μεταξύ συντρόφων αλλά και μεταξύ γονέων και παιδιών, προσφέρει θετικά οφέλη όπως, το μοίρασμα προσωπικών

επιτυχιών αλλά και προβληματισμών, δίνει τη δυνατότητα για άμεση και έγκαιρη υποστήριξη μεταξύ των μελών σε δύσκολες καταστάσεις, και γενικά φέρνει τα μέλη της οικογένειας πιο κοντά.

Η δημιουργία και διατήρηση υγιών κοινωνικών σχέσεων (συγγενείς, φίλους, ευρύτερη κοινότητα κλπ.), δημιουργεί στα παιδιά την αίσθηση του "ανήκειν" σε ένα ευρύτερο περιβάλλον. Εκπαιδεύει τα παιδιά στο ότι οι άνθρωποι υπάρχουν και διαμορφώνονται μέσα από τις σχέσεις και όχι αποκομμένοι, επίσης μαθαίνουν να συνυπάρχουν εποικοδομητικά με τους άλλους ανθρώπους, κτίζοντας σταδιακά μια υγιή προσωπικότητα.

Η φροντίδα των γονιών για την ψυχική και σωματική τους υγεία λειτουργεί ως ένας ισχυρός θετικός παράγοντας για την υιοθέτηση μιας ανάλογης θετικής στάσης από την πλευρά των παιδιών. Το να επικοινωνούμε τα συναισθήματά μας (όποια και αν είναι αυτά) στον κατάλληλο τόπο και χρόνο, να έχουμε άμεση και ανοιχτή επικοινωνία με τους συντρόφους και τα παιδιά μας, να προσέχουμε τη διατροφή μας και την σωματική μας άσκηση, να

έχουμε προσωπικό χρόνο, να παίρνουμε χαρά από τις δραστηριότητές μας, να μην κάνουμε "εύκολη" και αλόγιστη χρήση φαρμάκων, να επαναξιολογούμε "πιθανές" εξαρτήσεις μας (τσιγάρο, καφές, ποτό, φαγητό κλπ.) είναι μόνο κάποιοι από τους σημαντικούς προστατευτικούς παράγοντες σε αυτό το τομέα.

Οι ρεαλιστικές προσδοκίες τον γονέων για τα παιδιά τους, όχι υψηλά παράλογες αλλά ούτε χαμηλές. Η θετική στάση των γονέων απέναντι στις ικανότητες των παιδιών ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους. Παράλληλα, επιτρέπουν στο παιδί να θέτει υψηλούς-ρεαλιστικούς δηλαδή σύμφωνα με τις ικανότητές του, στόχους για τη ζωή του.

Η ανάληψη μικρών ευθυνών και η οριοθέτηση δημιουργεί σταδιακά στα παιδιά την αίσθηση ότι μπορούν να σταθούν στα πόδια τους και ότι είναι χρήσιμα. Οι σταθεροί και συνεπείς κανόνες είναι σημαντικοί και δίνουν πλαίσιο στη ζωή. Για τα παιδιά οι σαφής κανόνες θέτουν ασφαλή όρια και τα βοηθούν στη συμβίωση με τους άλλους (συνομηλίκους ή ενήλικες).

Στην πραγματικότητα τα ίδια τα παιδιά, παρότι συχνά αντιδρούν, χρειάζονται τους κανόνες και τα όρια γιατί τους δίνουν την αίσθηση της ασφάλειας και της ανακούφισης. Απώτερος στόχος βέβαια όλων αυτών είναι τα παιδιά να αποκτήσουν την ικανότητα της ευθύνης του εαυτού τους καθώς και της δικής τους εσωτερικής πειθαρχίας και όχι να έχουν πάντα μια "μαμά" και έναν "μπαμπά" από πάνω τους.

Η επαφή των γονέων με το εκπαιδευτικό περιβάλλον (σχολείο, φροντιστήριο, άλλη δραστηριότητα), η συμμετοχή, το θετικό ενδιαφέρον και νοιάξιμό τους είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες. Η καλή και συστηματική επικοινωνία των γονιών με το εκπαιδευτικό περιβάλλον, ενός χώρου που έχει τον πολύ σπουδαίο ρόλο όχι μόνο να μεταφέρει γνώσεις στα παιδιά αλλά και να τα βοηθήσει στο να εκπαιδευτούν σε κοινωνικές και προσωπικές δεξιότητες, δημιουργεί στα παιδιά μια αίσθηση ασφάλειας και μια ομπρέλα κοινωνικής δικτύωσης που τόσο πολύ την έχουν ανάγκη στα πλαίσια της ανάπτυξής τους. Τα παιδιά, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς είναι ένα αλληλοσχετιζόμενο σύστημα το οποίο είναι σε διαρκή αλληλεπίδραση και το κάθε μέρος επηρεάζει και επηρεάζεται από το άλλο.

Η ξεκάθαρη θέση των γονιών όσον αφορά τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών (συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ και του καπνού), είναι επίσης κάτι ουσιαστικό, που μαζί με το πρώτο χαρακτηριστικό (τη θετική, ζεστή σχέση μεταξύ γονιού και παιδιού) είναι οι δύο περισσότερο σημαντικοί παράγοντες για την αποχή του παιδιού από τη χρήση και κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών.

Τα χρόνια που το παιδί μεγαλώνει μέσα στην οικογένεια είναι καθοριστικά για την εξέλιξη και διαμόρφωσή του. Η οικογένεια μπορεί και χρειάζεται να συνοδεύσει το παιδί με ασφάλεια στο ταξίδι του προς τον κόσμο των ενηλίκων, να το βοηθήσει να ανοίξει τα φτερά του, στα δικά του όνειρα και στις δικές του προσδοκίες για τη ζωή.

Άλλωστε η οικογένεια βοηθάει στη χάραξη μιας πορείας για το ταξίδι της ζωής, κάποτε όμως το ίδιο το παιδί χρειάζεται να αναλάβει την ευθύνη του ταξιδιού αυτού!

Η Οικογένεια αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από ένα σύνολο ατόμων που μοιράζονται ένα συγκεκριμένο φυσικό και ψυχολογικό χώρο. Η οικογένεια είναι ένα φυσικό κοινωνικό σύστημα με δικά του χαρακτηριστικά και ιδιότητες, το οποίο έχει αναπτύξει ένα σύνολο κανόνων, έχει αναθέσει ρόλους στα μέλη του, διαθέτει μια οργανωμένη δομή εξουσίας και έχει αναπτύξει πολύπλοκους φανερούς και μη φανερούς τρόπους επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων που επιτρέπουν διάφορα καθήκοντα να εκτελούνται με αποτελεσματικό τρόπο. Οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη αυτού του μικροπολιτισμού είναι βαθιές και πολυεπίπεδες και βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην κοινή ιστορία, στις κοινές εσωτερικευμένες αντιλήψεις και υποθέσεις για τον κόσμο, καθώς και σε μια κοινή αίσθηση στόχου.

Μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα τα άτομα συνδέονται μεταξύ τους με ισχυρές, ανθεκτικές, αμοιβαίες συναισθηματικές προσκολλήσεις και πίστη που μπορεί να παρουσιάζουν διακύμανση όσον αφορά στην έντασή τους μέσα στο χρόνο, αλλά που ωστόσο διατηρούνται για ολόκληρη τη ζωή της οικογένειας.

Με τον όρο "πρόληψη στην υγεία" εννοούμε την δυναμική αυτή διαδικασία η οποία αποσκοπεί στην αποφυγή ή στην ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης ή εξελικτικής επιδείνωσης ασθενειών ή συμπεριφορών που μπορεί να σχετίζονται είτε άμεσα είτε έμμεσα τόσο με τη σωματική όσο και με την ψυχική μας υγεία (καρδιακά νοσήματα, διαβήτης, διατροφικές διαταραχές, χρήση ψυχοτρόπων ουσιών, κατάθλιψη, διαταραχές άγχους, νεοπλασίες, παραβατική συμπεριφορά κλπ.).