Χριστουγεννιάτικο τραπέζι και παράδοση (μέρος β’)
Επιμέλεια Μαρία Ανθοπούλου Κελεσίδου
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Ολόκληρη τελετουργία το ζύμωμα της χριστουγεννιάτικης κουλούρας
Πελοπόννησος: Παραμονές των Χριστουγέννων ο δρόμος μάς βγάζει πια σε κάποιο ζαχαροπλαστείο ή φούρνο πολυτελείας για να αγοράσουμε ένα αρτοσκεύασμα που βαφτίζεται «χριστουγεννιάτικη κουλούρα». Κάποτε όμως το ζύμωμά της ήταν ένα αργό τελετουργικό στο οποίο συμμετείχαν οι γυναίκες κάθε σπιτιού. Στη Σπάρτη, οι νοικοκυρές έπλαθαν με υπομονή την κουλούρα και την έκαναν σε σχήμα σταυρού και όχι στρογγυλό. Κάθε άκρη τη στόλιζαν με αμύγδαλα και καρύδια.
Κόρινθος ζυμωνόταν αποκλειστικά με σιταρένιο αλεύρι και μόνο σε άσπρη λεκάνη. Τα σχέδια που φτιάχνονταν πάνω στην κουλούρα είχαν σχέση με την εργασία του νοικοκύρη. Το προζύμι θα έπρεπε να είναι όχι από μαγιά αγορασμένη, αλλά από σπιτικό προζύμι. Η νοικοκυρά έπρεπε να κάνει τον σταυρό της και να ευχηθεί κάθε καλό στο σπίτι πριν αρχίσει το ζύμωμα.
Μάνη: Τα «λαλάγγια» ή «τηγανίδες» ήταν ένα αγαπημένο χριστουγεννιάτικο γλυκό, πολύ πριν τις σημερινές... πουτίγκες ή τα κέικ με γλάσο! Οι γυναίκες έπλαθαν το ζυμάρι λεπτό, το δίπλωναν στα τέσσερα και το έριχναν στο καυτό λάδι. Η πρώτη τηγανίδα είχε έναν σταυρό στη μέση και ήταν του Χριστού, η δεύτερη ήταν του σπιτιού. Στη συνέχεια τις έβαζαν σε κοφίνια και τις κρεμούσαν ψηλά για να στραγγίσουν καλά από το λάδι.
ΚΡΗΤΗ
Μετά την εκκλησία μοίραζαν κρέας, κρασί και κουλούρι
Λασίθι ανήμερα τα Χριστούγεννα , τηρούνταν ένα έθιμο άμεσα συνδεδεμένο με τις διατροφικές συνήθειες. Συνήθιζαν να τηγανίζουν συκώτι και μαζί με ένα μπουκάλι κρασί κι ένα κουλούρι το πήγαιναν στην εκκλησία και μετά τη λειτουργία το μοίραζαν στον κόσμο, ιδίως στους έχοντες ανάγκη.
Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι υπήρχε οπωσδήποτε χοιρινό, αλλά και τις επόμενες ημέρες το κρέας δεν έλειπε. Γινόταν λουκάνικα ή απάκια (καπνιστό), σύγκλινο ή και «τσιγαρίδες» (μαγειρεμένο με μπαχαρικά λίπος που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί όταν έκαναν δουλειές στην ύπαιθρο).
Σε άλλες περιοχές της Κρήτης, όπως αναφέρει η παράδοση, ζυμωνόταν με περισσή φροντίδα το «Χριστόψωμο». Αλεύρι, σουσάμι, κανέλλα, μέλι και γαρύφαλλο ανακατεύονταν και πλάθονταν με επιμέλεια και μεράκι. Μόλις ήταν έτοιμο, έκοβαν το μισό ζυμάρι, το έπλαθαν σε κουλούρα και με το άλλο μισό έφτιαχναν έναν σταυρό και τον τοποθετούσαν πάνω στο ψωμί, ενώ στην υπόλοιπη επιφάνεια έφτιαχναν καλλιτεχνήματα από ζυμάρι, φύλλα, λουλούδια, πουλάκια. Στη μέση του σταυρού έβαζαν ένα καρύδι.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΗΠΕΙΡΟΣ-ΘΡΑΚΗ
Έβρος ιεροτελεστία το σφάξιμο των χοίρων
Βόρεια Ελλάδα: Το λάχανο, παρασκευασμένο μάλιστα στην άρμη, ως συνοδευτικό του χοιρινού, σερβιρόταν και στη Βόρειο Ελλάδα.
Ήπειρος: Γιορτινό τραπέζι χωρίς λαχανοντολμάδες ήταν σίγουρα κάτι που δεν συναντούσε κανείς σε παρελθόντες χρόνους.
Σύμφωνα με τους λαογράφους οι λαχανοντολμάδες... πρωτοσερβιρίστηκαν σε βυζαντινή τράπεζα και σύμφωνα με τις ίδιες πηγές το τύλιγμα των φύλλων του λάχανου συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.
Επίσης, στα Ζαγοροχώρια, έφτιαχναν τα «σπάργανα», γλυκό που μοιάζει με τηγανίτα.
Θράκη: Το χοιρινό ήταν το φαγητό που δεν έλειπε από κανένα σπίτι στον Έβρο. Το σφάξιμο μάλιστα ήταν ολόκληρη ιεροτελεστία, οι μαχαλάδες σηκώνονταν στο πόδι από τα «γκουρλίσματα» των γουρουνιών. Ακόμα και τα πιο φτωχά σπίτια χωρίς κρέας δεν έμεναν. Οι συγγενείς και οι γείτονες φρόντιζαν να τους δώσουν, για να μη λείψει το πατροπαράδοτο πιάτο από το τραπέζι. Κι αν υπήρχε μεγάλη ένδεια έσφαζαν μια κότα και έφτιαχναν κοτόπουλο ανήμερα τα Χριστούγεννα.
Στον Εβρο τηρούνταν ένα ακόμη εθιμοτυπικό. Την παραμονή στο τραπέζι υπήρχαν εννιά διαφορετικά φαγητά, άβραστα και νηστίσιμα, ώστε η σημειολογία να παραπέμπει σε αφθονία φαγητών όλο τον χρόνο.
Μερικοί από τους συμβολισμούς των φαγητών, σύμφωνα με το έθιμο του Διδυμότειχου, είναι οι εξής:
- ΜΕΛΙ συμβόλιζε τη συνδρομή κάθε μέλους της οικογένειας στον οικογενειακό κορβανά.
- ΚΡΑΣΙ για να μεγαλώνει και να «απλώνει» η οικογένεια σαν την κληματαριά.
- ΠΙΤΑ για να έχει αφθονία το σιτάρι.
- ΜΗΛΟ για να έχει η οικογένεια το «ροδοκόκκινο» χρώμα της υγείας.
Η θρακιώτικη «σπεσιαλιτέ» που δεν έπρεπε να λείπει από κανένα σπίτι ήταν η «μπάμπο». Η συνταγή απλή: χοιρινό με μπόλικα μυρωδικά και μπαχαρικά, το οποίο σιγόβραζε όλο το βράδυ για να είναι έτοιμο και ζεστό το πρωί, μετά τη θεία λειτουργία.Καλά και παραδοσιακά Χριστούγεννα σε όλους
(Πηγή:mousiko-cafe.com)