ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ - ΑΥΞΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Επιμέλεια Μαρία Αραμπατζή, Παιδίατρος

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) – διεθνώς AttentionDeficitHyperactivityDisorder (ADHD) – είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται, κατά ένα σημαντικό ποσοστό, και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού. Παρόλο που πρόκειται για μια τόσο συχνή κατάσταση, η ΔΕΠΥ συνεχίζει να είναι ελάχιστα κατανοητή στην κοινότητα και να μην είναι αποδεκτή από όλες τις επιστημονικές και κοινωνικές ομάδες, με αποτέλεσμα να υποδιαγιγνώσκεται. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχουν ενταθεί οι προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας από διάφορες επιστημονικές ομάδες και φορείς.

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζονται στους ειδικούς συνήθως μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει τις περισσότερες φορές με την ένταξη στο σχολείο, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση της προσοχής, οργάνωση και συμμόρφωση στους κανόνες.

Τα χαρακτηριστικά (πυρηνικά) συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι η διάσπαση προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα. Θεωρούνται τόσο συχνά στην παιδική ηλικία, που συχνά η ΔΕΠΥ παραμένει αδιάγνωστη ή εσφαλμένα διαγνωσμένη ενώ, ακόμα και όταν γίνεται η σωστή διάγνωση, δεν εφαρμόζεται πάντοτε ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό μοντέλο.

Αιτίες

Όπως συμβαίνει με αρκετά νοσήματα, η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι απόλυτα σαφής. Οι επιστήμονες βρίσκουν συνεχώς αποδείξεις ότι προέρχεται από βιολογικές αιτίες. Γνωρίζουμε ότι είναι ως ένα βαθμό κληρονομική και ότι ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές από εκείνον των συνομηλίκων τους ως προς τη δομή, το μεταβολισμό και τη λειτουργία ορισμένων περιοχών. Επιπλέον, περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, το υπερβολικό στρες κατά τη  διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ.

Συμπτώματα

Α. Η ΔΕΠΥ στα παιδιά

Τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ, όπως ορίζονται από το Διαγνωστικό και Στατιστικό εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών  που εκδίδει η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (DSM-V), είναι η διάσπαση προσοχής (απροσεξία), η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. Τα συμπτώματα αυτά εξελίσσονται και αλλάζουν με την ωρίμανση του ατόμου. Με βάση τα συμπτώματα που επικρατούν στα παιδιά διακρίνουμε τρεις τύπους ΔΕΠΥ:

ΔΕΠΥ – τύπος Απροσεξίας

• δεν μπορεί να συγκεντρωθεί,
• αποσπάται εύκολα από άσχετα ερεθίσματα,
• δεν φαίνεται να ακούει,
• κάνει λάθη απροσεξίας,
• δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες,
• αποφεύγει εργασίες που απαιτούν συστηματική πνευματική προσπάθεια,
• ξεχνά τις σχολικές εργασίες, χάνει πράγματα και γενικά είναι ανοργάνωτος/η

Ο τύπος αυτός είναι συχνός σε παιδιά σχολικής ηλικίας, που μπορεί να μη γίνουν αντιληπτά επειδή δεν παρουσιάζουν υπερκινητική συμπεριφορά.

ΔΕΠΥ – τύπος Παρορμητικότητας/Υπερκινητικότητας

• δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένος/η,
• κουνάει χέρια, πόδια, ή στριφογυρίζει στην καρέκλα,
• κοιτά συνέχεια γύρω του και πειράζει τους άλλους,
• σηκώνεται όταν δεν επιτρέπεται,
• δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει,
• μιλάει συνεχώς, απαντάει πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση,
• δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του,
• στα παιχνίδια δεν ακολουθεί κανόνες

Ο τύπος αυτός είναι συχνός σε παιδιά προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζουν έντονα υπερκινητική και παρορμητική συμπεριφορά. Στα παιδιά αυτά το πρόβλημα της προσοχής δεν είναι ιδιαίτερα εμφανές, διότι δεν έχουν ακόμα κληθεί να λειτουργήσουν σε σχολικό περιβάλλον.

ΔΕΠΥ – Συνδυασμένος τύπος

Συνηθισμένος τύπος στα παιδιά και στους εφήβους όπου παρουσιάζεται συνδυασμός των παραπάνω συμπτωμάτων.

Γενικά,  το φάσμα των κλινικών συμπτωμάτων είναι ευρύ, γι’ αυτό και κανένα παιδί με ΔΕΠΥ δεν μοιάζει με κάποιο άλλο. Επιπλέον, στο ίδιο παιδί, κατά την διάρκεια της ημέρας, υπάρχουν σημαντικές διακυμάνσεις στην ένταση των συμπτωμάτων.  Πάντως, για να βάλει ο ειδικός τη διάγνωση της ΔΕΠΥ, τα ως άνω προβλήματα πρέπει να παρατηρούνται τόσο στο σπίτι, όσο και στο σχολείο και να εμποδίζουν σημαντικά την σχολική απόδοση και την κοινωνική συναναστροφή του παιδιού.

Β. Η ΔΕΠΥ στους ενήλικες

Στους ενήλικες, τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά εκφράζονται διαφορετικά. Παράλληλα, η κλινική εικόνα περιπλέκεται λόγω της συχνής συνύπαρξης με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές (συννοσηρότητα). Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ έχουν περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους, να απολυθούν από την εργασία τους και να έχουν κακές σχέσεις στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.

Συννοσηρότητα

Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ (65%) παρουσιάζουν μία ή και περισσότερες συνυπάρχουσες ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές που συχνά περιπλέκονται με την εξέλιξη και τη θεραπεία της ίδιας της ΔΕΠΥ. Η επίπτωση της συννοσηρότητας στον ενήλικα είναι μεγαλύτερη (75%).

Οι συχνότερες συννοσηρές καταστάσεις είναι οι εξής :

• ειδικές μαθησιακές διαταραχές (δυσλεξία, δυσαριθμησία),
• ειδικές αναπτυξιακές δυσκολίες (λόγου, συντονισμού των κινήσεων),
• διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς,
• διαταραχές άγχους,
• διαταραχές συναισθήματος, κ.α.

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, ιδιαίτερα εκείνα στα οποία η διαταραχή δεν έχει διαγνωστεί και δεν έχει αντιμετωπιστεί,  παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες στο σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον : χαμηλές σχολικές επιδόσεις, αυξημένο στρες, συναισθηματικές δυσκολίες και χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά, μελλοντικά περιορισμένη επαγγελματική παραγωγικότητα και προοπτικές, απόρριψη από τους άλλους – δυσλειτουργικές κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις.

Η ΔΕΠΥ έχει συσχετιστεί με παραβατικότητα στην ενήλικη ζωή, ιδίως όταν συνυπάρχουν άλλες διαταραχές ή κατάχρηση ουριών.

Διάγνωση

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ αποτελεί δύσκολο εγχείρημα για τον κλινικό, παρόλο που υπάρχουν σχετικά σαφείς οδηγίες και διεθνώς αναγνωρισμένα διαγνωστικά κριτήρια. Ο λόγος είναι ότι πολλά από τα συμπτώματα που περιλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΕΠΥ συμπίπτουν με εκείνα των συνυπαρχουσών διαταραχών και αποτελούν τροχοπέδη στη διαγνωστική διαδικασία.

Για το λόγο αυτό, η διάγνωση της ΔΕΠΥ πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα και μόνον από εξειδικευμένη παιδοψυχιατρική διεπιστημονική ομάδα σε συνεργασία με την οικογένεια και τους εκπαιδευτικούς για να συνεκτιμηθούν όλες οι παράμετροι συμπεριφοράς του παιδιού, οι ιδιαιτερότητες του οικογενειακού περιβάλλοντος και συνυπάρχουσες καταστάσεις που μπορεί να σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ ή να είναι αποτέλεσμα αυτής.

Θεραπεία

Η ΔΕΠΥ είναι μια χρόνια διαταραχή που δεν έχει ριζική θεραπεία, αλλά η πρώιμη διάγνωση και παρέμβαση στην παιδική ηλικία βελτιώνει κάποια συμπτώματα και προσφέρει στο άτομο καλύτερη ποιότητα ζωής. Αφού η συννοσηρότητα αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση, η θεραπευτική προσέγγιση είναι πολυεπίπεδη και πρέπει να περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση, φαρμακευτική αγωγή (κατά την κρίση του Ψυχιάτρου), ειδική αγωγή για τις μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και ειδικά σχεδιασμένες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Στη θεραπεία θα συμμετέχει όχι μόνο ο ασθενής, αλλά, όπου χρειάζεται κι αυτό είναι εφικτό, και η οικογένειά του.

 

Πηγή: Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) με την επωνυμία  ADHDHellas,  μη κερδοσκοπική εθελοντική οργάνωση που συστάθηκε το 2009. Για περισσότερη ενημέρωση, αλλά και  εκπαιδευτικό υλικό για γονείς και εκπαιδευτικούς : 

http://www.adhdhellas.org/

https://www.facebook.com/adhdhellas.org