Βασιλική Νεκρόπολη των Αιγών: πέντε νέοι βασιλικοί τάφοι και η λύση ενός παλιού προβλήματος…
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΔΙΑΦΟΡΑ
Μερικές φορές οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις ξεπερνούν και την πιο τολμηρή και αισιόδοξη φαντασία! Αυτή την σπάνια τύχη έχουμε τα τελευταία δυο χρόνια καθώς στο πλαίσιο του έργου ΕΣΠΑ «Ανάπλαση-ανάδειξη της βασιλικής Νεκρόπολης των Αιγών. Προστασία και ανάδειξη του νεκροταφείου των τύμβων και της ταφικής συστάδας των Τημενιδών» γίνεται έρευνα στην συστάδα των Τημενιδών που βρίσκεται στη νοτιοδυτική γωνία του νεκροταφείου των τύμβων και σημαδεύει την πορεία του αρχαίου δρόμου, ο οποίος οδηγούσε από την βορειοδυτική πύλη της πόλης -όπου η ταφική συστάδα των βασιλισσών- προς την περιοχή που θάφτηκε ο Φίλιππος Β ΄ και ο Αλέξανδρος Δ΄, ο γιος του Μεγαλέξανδρου και της Ρωξάνης για την ταύτιση του τάφου του οποίου κανείς ως τώρα δεν έχει διατυπώσει κάποια αντίρρηση.
Ανάμεσα στο 1993 και ’96 ερευνήθηκε εδώ στο πλαίσιο μιας σωστικής ανασκαφής μια ομάδα 9 τάφων του 6ου και του 5ου προχριστιανικού αιώνα. Μολονότι όλοι οι τάφοι ήταν συλημένοι και βάναυσα διαταραγμένοι, η παρουσία καταλοίπων εντυπωσιακών ταφικών πυρών με πλούσια αφιερώματα (αγγεία, όπλα κ.λ.π.) που ανακαλούν τις περιγραφές των ομηρικών επών, αλλά και το μέγεθος και η μορφή των ίδιων των μνημείων και η ποικιλία των κτερισμάτων που ξέφυγαν τη διαρπαγή μας έκανε να συνδέσουμε την ομάδα με τους Τημενίδες, την οικογένεια των Μακεδόνων βασιλέων.
Αυτή ήταν μια υπόθεση που ίσως τότε φάνηκε τολμηρή, ωστόσο τα ευρήματα του 2012-13 την επιβεβαιώνουν με άκρως εντυπωσιακό τρόπο: Συνολικά βρέθηκαν ως τώρα είκοσι (20) τάφοι που χρονολογούνται από τα αρχαϊκά (α΄ μισό του 6ου αι.) μέχρι τα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια ( τέλος 4ου- αρχές 3ου αι. π.Χ.).
Οι πέντε παλιότεροι είναι ευρύχωροι λάκκοι που γύρω στα 540/30 δίνουν τη θέση τους σε κτιστούς κιβωτιόσχημους (βρέθηκαν δέκα) που συνεχίζονται στον 5ο αι. μεγαλώνοντας ολοένα, ώσπου να γίνουν ευρύχωρες υπόγειες αίθουσες 35-40 τετραγωνικών μέτρων.
Ιδιαίτερα μνημειακοί όσο και απροσδόκητοι είναι οι δύο μεγάλοι υπόστηλοι τάφοι του 5ου αι. (βρέθηκαν το 2012) με τους ιωνικούς κίονες και τις πέτρινες σκάλες καθόδου που ανακαλούν παρόμοια ταφικά κτήρια από την περιοχή του Τάραντα (Μεγάλη Ελλάδα) και σίγουρα άσκησαν επιρροή στη γειτονική Θεσσαλία, όπου εμφανίζονται συνοπτικές απομιμήσεις τους στο εσωτερικό των λίθινων σαρκοφάγων. Ο πιο περίτεχνος από αυτούς που βρίσκεται δίπλα στα κατάλοιπα του υπέργειου «ηρώου» και χρονολογείται γύρω στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. θα μπορούσε ίσως να συσχετισθεί με τον Αλέξανδρο Α΄(496-454 π.Χ.), τον ολυμπιονίκη Μακεδόνα βασιλιά που έδωσε στους Αθηναίους την ξυλεία για την κατασκευή του στόλου της Σαλαμίνας…
Πολύ κοντά σε αυτόν και στο «ηρώο» βρίσκεται ένας από τους πιο σημαντικούς τάφους της ομάδας που μαζί με δυο ακόμη κιβωτιόσχημους και δυο μακεδονικούς ανασκάφηκε φέτος. Μια μεγάλη υπόγεια αίθουσα με λευκούς τοίχους διακοσμημένους με μια ζωγραφιστή γιρλάντα με βλαστάρια, λουλούδια και φύλλα κισσού - το παλιότερο και για αυτό ιδιαίτερα σημαντικό δείγμα τοιχογραφίας που ξέρουμε από την Μακεδονία- είχε ένα κτιστό λίθινο θρανίο που περιτρέχει τους τοίχους και ξύλινη κλίνη διακοσμημένη με ελεφαντόδοντο και κεχριμπάρια από την οποία σώθηκαν αρκετά ίχνη.
Άφθονη κεραμική , κυρίως κομψές λευκές λήκυθοι, τα χαρακτηριστικά ελαιοδοχεία των νεκρικών τελετών, χρονολογούν το σύνολο γύρω στο 420-10 π.Χ., ενώ ένα σιδερένιο ξίφος που ξέφυγε από τους τυμβωρύχους μαρτυρά ότι ο τάφος ανήκει σε έναν πολεμιστή, ίσως τον βασιλιά Περδίκκα Β΄ (454-413 π.Χ.) που χρειάστηκε σκληρούς αγώνες για να διατηρήσει το βασίλειο του ανεξάρτητο μέσα στη δίνη του Πελοποννησιακού πολέμου.
Την ομάδα συμπληρώνουν τρεις μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι (ο ένας είχε βρεθεί το 1987, οι άλλοι βρέθηκαν τώρα) με μνημειακές μαρμάρινες πόρτες και προσόψεις που θυμίζουν ναούς.
Μολονότι βάναυσα λεηλατημένα και λιθολογημένα τα μνημεία αυτά προσθέτουν καινούρια στοιχεία στην ιστορία της ταφικής αρχιτεκτονικής, αλλά ενδεχομένως και στην προσωπογραφία της βασιλικής οικογένειας…
Δίπλα στον παλιό (ανασκαφή 1987) ιωνικό τάφο βρέθηκε φέτος ένας νέος μακεδονικός τάφος με δωρικές κολώνες η πρόσοψη του οποίου παρουσιάζει αντιστοιχίες με εκείνη του τάφου του Αλέξανδρου Δ΄, γιου του Μεγαλέξανδρου και της Ρωξάνης.
Χτισμένοι και οι δύο την ίδια εποχή (προς το τέλος του 4ου αι. π.Χ.,) δίπλα- δίπλα και με τον ίδιο προσανατολισμό ο ιωνικός και ο νέος δωρικός τάφος δίνουν την εικόνα ενός δίδυμου με ιδιαίτερη συνάφεια. Ο Διόδωρος αναφέρει ότι ο Κάσσανδρος μετέφερε και έθαψε στις Αιγές τα οστά του Φίλιππου Γ΄ Αρριδαίου και της συζύγου του Αδέας -Ευρυδίκης καθώς και της μητέρας της τελευταίας της Κύνας που ήταν κόρη του Φιλίππου Β. ΄ Ένας από τους τελευταίους Τημενίδες ο Φίλιππος Γ΄ Αρριδαίος (323-317 π.Χ.) είχε προφανώς δικαίωμα να ταφεί στην παλιά βασιλική συστάδα και ο ιωνικός τάφος με τον ασυνήθιστα βαθύ προθάλαμο που προφανώς προοριζόταν για την ταφή και ενός δεύτερου νεκρού, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον τάφο του φιλίππου Β΄, προσφέρεται ιδανικά για την ταφή του βασιλικού ζευγαριού, μια υπόθεση που την ενισχύει αποφασιστικά η παρουσία του διδύμου τάφου, όπου θα μπορούσαν να έχουν αποτεθεί τα οστά της Κύνας, πεθεράς και συγχρόνως ετεροθαλούς αδελφής του Φιλίππου Αριδαίου!
Κοντά στους άλλους δυο, αλλά με διαφορετικό προσανατολισμό από αυτούς ο τρίτος μακεδονικός τάφος ήταν ακόμη μεγαλύτερος από τους προηγούμενους. Δυστυχώς σχεδόν ολόκληρο το κυρίως κτήριο έχει καταστραφεί από την λιθολόγηση, αλλά οι λιθόκτιστες παρειές του «δρόμου» του και η μοναδική μνημειώδης λίθινη κλίμακα που καλύπτει όλο το πλάτος του, οδηγώντας στο λιθόστρωτο πλάτωμα της εισόδου, αποκαθιστούν κάτι από την χαμένη μεγαλοπρέπεια του μνημείου που δεν αποκλείεται να φιλοξένησε τον ίδιο τον Κάσσανδρο ή έναν από τους γιούς του, που όντας παιδιά της Θεσσαλονίκης, ανήκαν και αυτοί στην ένδοξη δυναστεία των Τημενιδών.